Josef Kostner

Poejies

Che Josef Kostner ie for sta dassënn nteressà ala storia y leteratura ie povester n tré do da si oma, che ova bele ngrum de libri te cësa. Josef nstëss à for liet scialdi, da pitl insù. Bele da jëunn al scumencià a scrì poejies y nuté su cërta uservazions, ti cudejiei. Nsci se a cun i ani abinà adum ngrum de si poejies, che ie unides publichedes tl liber “Cun lizenza“ , tl ann 2007. La ntraunides y esperienzes di puere ani te si jeunëza y l mudamënt do le 2° viera cun l bensté d’aldidancuei, ie i argumënc de si poejies. Ël usservea chësc svilup y scrisc su mumenc y situazions. L ie poejies cun puecia paroles, ma cun na bravura de savëi dì cun puech, ngrum. Cun na cërta ironia vëniel tëut ca i granc che cumanda cun si scioldi. Dal’autra pert ti cëlel cun mpue de desplajëi ala cultura ladina, ala rujeneda dl’oma y a si ncësa, che vën dunfrì su al bensté. De Josef Kostner vën dat ora tl ann 2010 mo n segondo liber “Zacan cuntovi”, che mostra propi su n liam strënt che ël à cun la storia de Gherdëina. Jan ncantëur tla cëses de Gherdëina se lasciovel cunté dala jënt lecorc y ntraunides. A avëi scrit su duta chësta ciaculedes cun la jënt, al propi purtà pro a mantenì l spirit y la richëza dla rujeneda ladina. Ënghe tla leteratura sciche te si ert figurativa, chir Josef n iede la ideies dal “vif“ y daldo giateles si “forma ”.
“ Mi poejies che scrijovi danterite y danterora per ladin trata dutes l argumënt dla scunanza dl ambient y l dé su di dre valores. Canche mi cumpanies publicova vel poejia fovi for gram dla critiches , che sambën ne n’à mancia”.

De grandisacimo valor per la toponomastica de St. Christina y Sëlva, ie stat, che ël a scrit su per tëmp duc chisc inuemes. Damandan do y do longia nrescides al abinà su inuemes de luesc da mont, preies y mejes. Tlo vëijun l valor y l respet che ël à for abù per si ncësa. Ntan che Josef conta audun ora n desplajëi: “Son jit dis ntieres su per montes y valedes per damandé do i inuemes a vel paster. Chisc fova per me de gran valores da messëi stravardé. Perchël me ei for fat dainora a udëi la nosta tiera y cultura che muessa uni sacrificheda ai scioldi“.

Cialé


Cialé y purvé
de ti la fé
a duc chëi ch’la va
decà y delà
dessot y dessëura
da uni ëura
dant y do su
per avëi po deplù
da lascé da arpé
canche t’es da cherpé!

Audio file

1944


For scuté, la mans viadò,
nia pansé, mé for dì do
chël che t’univa dit dant
da vel’ pitl acort o vel’ grant,
n puni tl nes da vel’ nazist
o n pe tl cul da vel’ fazist,
se stanië l sanch cun nëif dlaceda
y sté chiet te banch
cun la musa plateda!

Audio poesia ld

Cun lizënza!


Cun lizënza,
possen pa mo rujené gherdëina tlo da vo?
Savëis bën,
ntlëuta n’ons mparà vel’ d’auter.
Ie ve priëss’ bën bel
sce fussais tan bon
y che pudess’ ve l dì per gherdëina.
Canche nëus ne son plu,
n’ëis plu drë de audì chësc rujené.
Savëis bën,
nëus son mo mpue da zacan,
scusëis bën!
Mo n valgun ani,
po saral bën na fin.

Savon bën, che ne l audieis gën.
Sambën, arëis bën rejon,
l sarà bën drët coche vo ulëis,
coche ëis for ulù.
Mpue de pazienza,
mo n valgun ani.

Śën ntant priessi bën bel,
cun lizënza,
sce pudëss’ mo ve dì chësc per gherdëina;
po uniral bën miec,
ëis’a bën rejon,
sciche l’ëis for abuda
- mo chisc trëi vedli, tlo bën.
I jëuni ve fej pa bën al sënn –
arëis bën mo mpue de pazienza,
cun lizënza!

Destin Ladin


Udëi y nia pudëi
audì y nia savëi
dlutì y nia bradlé
streflé y jemé
julé bas
fanc de duc
puere respuc
Grob Welsche
Krautwelsche
Austriach o Tudësch
Tirol o Talian
Belun o Bulsan
prëibel dijëde vo
chi che son
y ulache tucon!

DO CËINA TE CËSADAFUECH


Do cëina te cësadafuech, tiebia,
sentei pra mëisa;
sëura nëus na lum cun n pëir da sessanta.
Chiet iel; mé l’ëura auden jan;
unitant n spëich che pëta te cianton de mëisa.
La fëna fej scapins al mënder,
che s’la dorm bon saurì te stua.
Ie che scrije chësta trëi paroles da nia,
da nia y da puech,
da puech y da uni di,
zeche, che suzed dlonch y uni di.

Mé l culëur cueciun dla mëisa che m’adorba
y me stancia i uedli.
Me sfrëie n uedl y cële sul’ëura:
l ie la diesc;
y nsci pënsen nce de se n jì bel plan a durmì,
bon saurì o no,
nfin duman daduman…

Scioldo


Scioldo beat, scioldo sant
scioldo santiscimo
santes vo da diesc
mo plu vo da cënt
a vo da mile luna n cërtl
a vo da diescmile n pustamënt
a chëles da cëntmile, pustamënt ghilga y cërtl.
Milions, ideal, fin, scopo dla vita!
Lauron, rafon y crazon nfin che pudon
nchegonse de giustizia, amor y ciarità!
Cun scioldi ruven pra roba
cun roba pra scioldi
perchël chël che roba, roba arà,
y scioldi ne mancerà
canche l unirà
l setëur cun la fauc taienta
y zënza damandé te tuleral
messan lascé dut da arpé y strité
nchina che ti avëi sarà inò sparcantà
y a n auter rafvus passà!

Mumënc


L vën mumënc che ne sé
sce ie son mo ie
chël ie, che fova plën de ueia y speranza
plën de amor y legrëza
chël ie, che fova dut autramënter
de chël ie che son śën
chël ie, che ne crëia plu a dut,
śën me sà che son n auter ie
y mpo sons l medemo
ie cële a mi mans y vëije
che son mpo mo l ie da ntlëuta
me recunësce a chël snegher
dlongia l polesc ju
a chël dëit taià via
ma a vel’d’auter
ne me cunescësse bën plu nia!

Tëma


Trac su a ulghé y scuté,     
a lauré y se lascé trapulé,   
a se lascé cumandé y ciacé.

Usei che dut chël che n à dit o fat   
ie da macaron y da musciat   
falà y piciadrà.   

For avëi tëma da striches dala urëdles   
da maldescion y castich   
da busc y perjon   
da purgatuere o l infiern   
da maestri y pulitiganc   
da chëi dai scioldi o dai granc.   

Da se fé marueia   
che se nfidon merë mo a viver!

Picëi!


Pitli picëi, gran picëi,
picëi veniëi, picëi murtei,
picëi che svëia vendëta al ciel,
picëi pistei, picëi scutei,
picëi arpei o purdenei,
n cuer plën de picëi,
n mastl de picëi,
n ste de picëi,
n ceston o na biena,
n luech mpiciadrà,
na val mpiciadreda,
danter aslonch y Fermeda!

Bon di!


Tlo bën adide
Bon di
chël dëssen dì
ie bën saurì da dì.
Ma canche tlo bën
un che sta te Gherdëina
da vint ani y nce deplù
y che l ne sà mo no da dì Bon di
tlo bën
o che l ie da totl
o che l ie n ciavon
ma n dur!

Cun lizënza!


Cun lizënza,
possen pa mo rujené gherdëina tlo da vo?
Savëis bën,
ntlëuta n’ons mparà vel’ d’auter.
Ie ve priëss’ bën bel
sce fussais tan bon
y che pudess’ ve l dì per gherdëina.
Canche nëus ne son plu,
n’ëis plu drë de audì chësc rujené.
Savëis bën,
nëus son mo mpue da zacan,
scusëis bën!
Mo n valgun ani,
po saral bën na fin.

Savon bën, che ne l audieis gën.
Sambën, arëis bën rejon,
l sarà bën drët coche vo ulëis,
coche ëis for ulù.
Mpue de pazienza,
mo n valgun ani.

Śën ntant priessi bën bel,
cun lizënza,
sce pudëss’ mo ve dì chësc per gherdëina;
po uniral bën miec,
ëis’a bën rejon,
sciche l’ëis for abuda
- mo chisc trëi vedli, tlo bën.
I jëuni ve fej pa bën al sënn –
arëis bën mo mpue de pazienza,
cun lizënza!

L'oma ladina


L`oma ladina
uel scri ite si mut
te Scuola elementare o Volksschule
de Ortisei – Urtijëi – St. Ulrich,
ma i ne sa sot a cie categurìa
che i dë`l scri ite:
sce ladin- italiano o ladin – deutsch
o italiano – ladin chësc pitl bambin
o deutsch – ladin o Deutschtirol
o Welschtirol o Südtirol
o Süddeutschland o Baiern
o Alpenvorland o Hinterland
o Alto Adige o Italia del Nord
o Ladin blòt o Deutsch o Italiano!

Po s l tol-ela bel rëit pra la man
Y se l porta inò a cësa per n ann!

L oma Ladina

WEB2NET - Links the Digital World