Josef Kostner

Josef Kostner ie nasciù a Urtijëi l ann 1933, te na tradizionela familia de scultëures. Bele si besavon fova scultëur. Sce n tën cont di sies fredesc de Josef y seurapro mo si doi mutons che zipla, po possen dì che chësta tradizion se à tra inant 5 generazions. Josef nstëss semiova bele da pitl de deventé n bon scultëur y bele cun 9 ani al fat si prima cripl. Ma do la scola elementera, mpede pudëi jì ala scola d’ert y gor inant te na academia, al messù jì te berstot dl pere per dé na man a mantenì la gran familia. Te si ani da jëunn patëscel dastramp, sota l’educazion dura da ntlëuta. L fova tla tradizion dla jënt de Gherdëina, de tré su i mutons a messëi scuté y ulghé. Duta chësta sotmetudes, tres l fé tëmes, se à Josef tra inant na vita. Tres chël che ël ie de caracter sensibl, l à chësta jeunëza dassënn senià y chël vën ora plu inant sibe te si lëures artistichs che te si scric.

Ntlëuta te chësta berstots de Gherdëina univel dantaldut laurà per la dliejes dla Talia, ma nce ora per l mont. Perchël purtova i ferlëigheri sanc y auteresc da fé. Segur iel ënghe ngrum de sanc de Josef ncantëur tla dliejes, ma ajache chëstes giatova l inuem dl ferlëigher ne san nia ulache les ie da abiné.
Te berstot messova Josef lauré duta l’ena da n scur al auter. Perchël fova per l jëunn rie fé vel’ d’auter y pudëi lascé lerch a si nteresc. Ël nstëss dij: „Me la nuetes y la dumënies fova a mi disposizion. Tlo pudovi me dé ju cun mi ideies y mparé inant. Suenz desseniovi y fajovi „modellieren“ nchina tert de nuet. Cul tëmp me rendovi cont che la mauta me lasciova lauré scialdi plu liede y cun plu spontaneità. Perchël me ei destacà dal lën, ënghe ajache l lëur da scultëur artejanel te lasciova deguna lerch a ideies o manieres de lauré persuneles. N messova mé cialé de fé a scusa a chëi che paiova y chël dajova puecia sodesfazions.”

De viers dl ert

Josef Kostner tira inant l lëur de berstot, jan do danterite, a si nteresc persunei. L fova per ël ben rie lauré ora si pensieres, iló ulovel vester na gran convinzion. Ma ël se semiova for de pudëi n di o l auter fé l artist. Bele prësc iel mpenià de se fé streda tl ert, tulan pert a desferënta mostres. Si talent vën riesc recunesciù y ënghe premià. L ova permò 17 ani, canche l ova metù ora l prim iede tl circolo de Urtijëi. Ël fova cumëmber de chësta Lia, che à po plu tert metù su la grupa Ruscel. Fin dl Ruscel fova de se destaché defin dal lëur tradizionel y purté na nueva streda tl ert moderna.
N gran mumënt fova per ël, canche l ann 1960 iel unì teut ite tla scola d’ert de Sëlva, a nsenië scultura. Śën finalmënter se sentivel liede de fé si streda. Seuraprò ti dajova ënghe si sculeies ueia de purvé nueva stredes. L ie propi te chël temp che l à mudà maniera de lauré. Ël à scumencià da nuef, studian plu sot la formes dla natura. L ie ravises y plantes, osc y tieres, sasc y crëpes, ma dantaldut i studi dla persona che descëida te ël nuef nteresc. Chisc studi dla natura ie per ël na funtana d’ert. Ma per giaurì si uedl artistich mo de plu, ovel debujën de jì ora de Gherdëina. Grant fova si nteres de cunëscer la storia dl ert antica y de si tëmp. Nsci ovel debujën de jì a vijité for inò ziteies de Europa, per se giaurì al mont dl ert.

Josef Kostner scultëur

Per se destaché mo de plu dal lëur artejanel de Gherdëina, al crì ora de lauré tla mauta y tl peton. Cun chisc elemenc se sentivel ënghe te si vijion artistica plu liede de crië. Chësta fova śën si tecnica de lauré, che l à adurvà nchina ala fin. N iede fajovel l lëur de mauta, po univel fat l negatif de gips y daldo jetà ite te chësc l peton. Cun chësta maniera de lauré al passà desferënta tendënzes d’esprescion. Te si prim ani d’artist se al dantaldut dà ju cun l studie dla formes dla natura. Cun l tëmp devënta si scultures plu scëmples, cun linies plu tleres. Permò te n terzo mumënt vën ora defin si nteres per la persona, che vën nterpreteda da ël a duta la manieres. Josef Kostner ie n artist che lëura zënza fin, per ti sté do a duta la ideies che l a tl cë. Ël conta: “Ei mefun tan laurà y fat, che datrai me senti propi finà su. De tel scultures ne ei fat ngrumon y śën ieles te cësa y ntëur cësa che me cëla. L ie tan de lëures desfrënc, danterite formes de vegetazion, cëves y mans che cherda, figures destrates o figures nravisedes ite te si pustamënt. Pra mi ultimi lëures me ei plu dat ju cun l’anima dla persona.“
Ël nstëss se lascia purté, ntan l lauré, da si sentimënc de chël mumënt. Suenz se fejel nstëss marueia de ciche vën ora. Ma nia mé chësta emozions l avisa te si lëur, ma ënghe la durëza dla mauta, l nfluenzea. Dut porta pro a dé vita y tension tla formes de si figures. Per ulëi descrì ciche Josef uel nes dì tres si scultures, pudëssun dì, che les rapresentea mumënc de melsegurëza y de sotsëura tla vita. Nsci pudëssun ënghe nterpreté la vita d’aldidancuei, che ie plëina de puscibiliteies, che nes lascia nia fé nosta streda.

Josef Kostner deseniadëur

Sce si scultures ie plëines de energia, che datrai semea ulëi stlupeté ora da si formes, po ie si grafiches mo plu muvimentedes. Te chëstes sauta mo plu ora la dramaticità dla persona. Si linies vaghedes de china o de crëida, ne à degun liam cun la strisces cuecnes o brumes dl penel. A chësta maniera vën la persones te si grafiches mo plu zaredes y la usc dl artist ie mo plu sterscia da sentì. Ënghe tla grafica iel stat te Kostner n svilup, che mostra for plu temperamënt. Tl prim, su per i ani 70, desseniovel cun ngrum de linies, che ne lascia nia udëi bën l nteurvia dla figura. Ma cun i ani devënteles for plu tleres, ne lascian deguna lerch ala melsegurëza. “Mi dessënies nasc sul mumënt “, dij Josef, “plu avisa -  ie ei me na plata blancia dan me y po scumënci a dessenië“. Ajache tl cë ei pu milesc de ideies. Bele cun 15/16 ani ovi chësta ideies y cun i ani nen iel deventedes for de plu. Ie adrove me de me senté ju, po me toma pa bën ite cie dessenië. Ajache ntan l jì a spaz o samont me vëije for ora velch, che me dà ispirazion tl lëur. Ie me proi de usservé na persona, n cë, o che me abine n sas y ti cialan me vëiji bele la figura fata. Datrai iel ënghe na ravisa, na planta che se desfesc o gor me na plecia, da chëla che me posse nmaginé na figura. Ie ei for tl cë na persona, perchël me sënte de fé chël. Ti prim lëures ovi mo d’autri nteresc, sciche n vëigh te mi scultures plu astrates. Chëles fova veramënter ispiredes a tel ravises fredes y pluche auter ënghe dai crëpes. “